„სტუმარ-მასპინძელი“ და მისი ახალი ინგლისურენოვანი თარგმანი (თარგმანი ეკუთვნის ირაკლი ბერიძეს, უნიჭიერეს ორენოვან მწერალსა და შესანიშნავ მთარგმნელს)

           
            vaJa-fSavelas „stumar-maspinZeli“ da misi 

                    inglisurenovani Targmani

(bunebrivi garemo, rogorc fonuri informacia,

erovnuli realiebi,  frazeologizmebi)

msoflio globalizaciis xanaSi gansakuTrebuli mniSvneloba SeiZina erTaSoris kulturaTa gacvlis sakiTxma. yoveli qveynis kultura Tavisi saukeTeso monapovrebiT mzeurdeba meore eris kulturuli memkvidreobis winaSe. ra Tqma unda, TviTmyofadobis SenarCuneba da yoveli eris kulturis mimarT sruli xelSeuxebloba globalizaciis, am farTo masStaburi movlenis, erT-erT ganmsazRvrel pirobad unda iqces.

 KkulturaTa urTierTobis erT-erT umniSvnelovanes moments literaturuli Targmani warmoadgens. HCveni mwerloba arc Tu ise cnobilia dRevaneli literaturuli samyarosaTvis da misi popularizacia gansakuTrebiT mniSvnelovania msoflio asparezze sakuTari adgilis dasamkvidreblad.

  dRes, SeiZleba iTqvas, rogorc arasdros, mofrTxileba da warmoCena sWirdeba Cvens literaturul monapovars. Cveni kaTalikos-patriarqi didi xania saubrobs imaze, rom Zalian didi mniSvneloba aqvs ara marto ucxo enidan qarTul enaze Targmanebis Sesrulebas, aramed dRes dReisobiT CvenTvis prioritetulia qarTuli kulturuli monapovrebis Targmna popularul ucxo enebze: qarTuli poeziis, prozis da a.S.  

    gansakuTrebiT didi mniSvneloba ki, am SemTxvevaSi, erovnuli realiebis sakiTxs eniWeba, radgan SeiZleba iTqvas, rom erovnuli realiebi, yvela qveynisTvis, sakuTari  ”savizito baraTia” msoflio literaturis did sivrceSi.

 erovnuli realiebi xalxis yofis, istoriis, tradiciebis, warmodgenaTa amsaxveli movlenebia. sagnebi, romlTa saxelwodebebs sxva enaSi Sesatyvisebi ara aqvT.

 erovnul realiaTa  erT-erTi mTavari  ganmsazRvreli piroba ama Tu im qveynis eTnobunebaa, anu  geografiuli adgil-mdebareoba, romelSic arsebobs esa Tu is eri. swored rom geografiuli garemo gansazRvravs qveynis TviTmyofad: arqiteqturas, kulturas, miTiur warmodgenebs, folklors, erovnul samoss, samzareulos, amitom mTargmnelma aucileblad unda gaiTvaliswinos is, Tu sad da ra pirobebSi xdeba esa TuU is moqmedeba: aRmosavleTsa Tu dasavleTSi, CrdiloeTsa Tu samxreTSi, Tu romel bunebriv garemoSi cxovroben da moqmedeben nawarmoebis gmirebi.

      magaliTosaTvis, rodesac ucxo mTargmneli gadawyvets iseTi gansakuTrebulad erovnuli mwerlis Semoqmedebis Targmnas, rogoric vaJa-fSavelaa, man aucileblad unda gaiTvaliswinos is eTnobuneba, romelSic xdeba moqmedeba. winaaRmdeg SemTxvevaSi, sruliad gaugebari iqneba is, Tu ratom cxovroben vaJas poemaTa gmirebi cixe-koSkebSi da a. S.  aq mkiTxvelis winaSe warmodgeba maRalmTiani teritoria, subalpuri zona. Cvens win iSleba kavkasionis qedebi. Ees erTgvari “fonuri informaciaa” nawarmoebisa, romelic realiad, ra Tqma unda, ar CaiTvleba, radgan realiaa adamianis mier Seqmnili materialuri da aramateliaruli kultura, da Sesabamisad, buneba ver warmodgeba rogorc erovnuli realia, magram is aris erT-erTi umniSvnelovanesi winapiroba realiaTa mTeli jaWvisa. rig SemTxvevebSi, mxatvrul nawarmoebSi asaxuli peizaJebi, sworedac rom, am informaciis miwodebas emsaxirebian mkiTxvelisaTvis da Tu aseTi peizaJi ar moipoveba nawarmoebSi, maSin mTargmnelma sakuTar mkiTxvels uTuod unda miawodos es aucilebeli informacia.

Cvens konkretul SemTxvevaSi, ganxilulia vaJa-fSavelas “stumar-maspinZlis” Tanamedrove inglisurenovani Targmani, romelis teqstsac ukve meore welia qarTuli Teatraluri samyaros umniSvnelovanesi kera – rusTavelis Teatri iyenebs, poemis Teatraluri warmodgenisaTvis.

udavoa, rom Tanamedrove samyaroSi literaturuli nawarmoebis beWduri saxe aqtiurad Caanacvla misma vizualurma warmodgenam (kino, Teatri).  vfiqrob, metad mniSvnelovania, yuradRebiT iqnas ganxiluli qarTuli klasikuri literaturis Tanamedrove inglisurenovani Targmanebi, radgan Tanamedrove mkiTxveli da msmeneli mkveTrad gansxvavdeba wina wlebis literaturuli auditoriisagan da igi gansakuTrebiT momTxovni da novaciis moyvarulia. metad vizualobaze dayrdnobili, amitom mTargmnelma unda daabalansos sakiTxi imgvarad, rom arc dednis originaloba dakargos da amavdroulad, Targmanic gaxados mkiTxvelisTvis advilad sawvdomi, gadasces mas gancda, surneli da SegrZneba originalisa.

“A good translation allows a reader to experience first hand a different world—hearing the sounds, tasting local fare, seeing the sights and what lies beneath them, and feeling what the protago­nists feel, and what the author wants them to feel “ .

imisaTvis, rom ar daikargos originalis feri, gancda da surneli, mniSvnelovania is detalebi, romlebic cal-calke aRebuli, Tu erTianobaSi moazrebuli, qmnis mTel am substanciaTa erTobliobas.

rodesac vkiTxulobT vaJa-fSavelas poemebs, SeuZlebelia TvalSi ar mogvxvdes ladSafti da mTlianobaSi, is bunebrivi garemo, romelic ganapirobebs mis wiaRSi mcxovrebi xalxis: arqiteqturas, samoss, xasiTs, wes-Cveuilbebs, folklors, samzareulosa da a. S. amitom, ar SeiZleba mTargmnels yuradRebis miRma darCes: reliefis, florisa da faunis amsaxveli detalebi, romlebic, xSir SemTxvevaSi, nawarmoebis ubralod “fonur informacias” warmoadgenen, metwilad ki, Sedarebebis an metaforebis gadmosacemad aqvs moxmobili avtors. yuradsaRebia is faqti, rom es TiTqos da umniSvnelo detalebi gza da gza qmnian mkiTxvelSi swored am konkretuli nawarmoebisaTvis saWiro Sinagan akustikasa da emociur fons. amasTanave, es detalebi xazs usvamen avtorisa da nawarmoebis gmiris erovnul da TviTmyofad xasiaTs. magaliTisaTvis, barSi mcxovrebi adamiani lamaz qals arasodes Seadarebs pirimzes, im ubralo mizezis gamo, rom barSi es yvavili ar xarobs, amitom amgvari Sedareba baris adamianis metyvelebaSi Znelad mosaZebnia da a. S.

gadavxedoT poema “stumar-maspinZlels” da mis inglisur Targmans, Tu rogor aris gadmocemuli bunebrivi garemos amsaxveli detalebi:

           

                                      “გაღმა სჩანს ქისტის სოფელი

                                        არწივის ბუდესავითა” 

                                         “…Nested in rock is a Kist village

                                           Like unto that of an eagle …”  

                          “ - რაობით სანდო არა ვარ?

                               სიტყვას რად ამბობ მცდარესა?

                               ვითომ, რომ დავხეტიალობ

                               შენებრ ამ კლდიან მხარესა? “ 

                               “ Why dost thou say this?

                               Not worthy of trust?  But why?

                               For I too am a wanderer,

                               Treading the paths of these rocky parts?” 

                               “- თვით ამან მოჰკლა შენი ძმა

                                 არყიანებში თოფითა”   

                                 “Remember him?  He shot thy brother

                                   In birch woods… “

                                                                               

                                       “კარგი ვაჟკაცი ყოფილა,

                                        ყველა ალლახსა ჰფიცავდა,

                                        იმიტომ ვეფხვებრ გვებრძოდა

                                        თავის მიწა-წყალს იცავდა”.

                                         “ He was a brave lad.

                                         For he hath fought like unto a tiger,

                                         For he defended his home, his land,..” 

                                     “- ესეც ვალია, ძმობილო,

                                      ძლივს-ღა დავათრევ ფეხებსა,

                                      სულ დავიარე ჭიუხი,

                                      არა ვსტოვებდი ხევებსა.

                                      ზედ შავი ნისლი ჩამოწვა,

                                       ნიავი მოსცა ძლიერი,

                                       ხევებით შემომღმუოდა,

                                       როგორაც მგელი მშიერი”.

                                       “Brother, I paid my due,

                                        Barely standing on my own two feet,

                                        Treading up and down the gorge,

                                        Leaving no valley behind.

                                        A thick black mist devoured the slopes,

                                        A roaring wind howled like unto a prowling wolf”.

mTis regioni zRvis donidan sakmaod maRla mdebareobs, es daaxloebiT 1500, 2000 metria, anu subalpuri zona. sadac qanebi sakmaod myifea da klimati - sakmaod mkacri. swored es bunebrivi garemo ganapirobebs mTis TviTmyofad da Zalian egzotikur arqiteqturas. Tavad soflebic ki, mTaSi cixe-soflebad iwodebian. teqstSi avtors, arc Tu ise iSviaTad, aqvs naxsenebi es cixeebi, anu koSkebi, romlebic fundamenturad gansxvavdeba tipiuri sacxovrebeli saxlebisagan.

                                   “სახლი აქ ჯარეგას მიდგა,

                                     ქავი და ციხე კარადა”.

                 “My house is here at Jarega –

                                    A castle fortified by stone wall”.

                                   “- აი, ეს ჩემი ოჯახი,

                                      ჩემი ციხე და სახლია”.

                  “Behold my home –

                                      My family, my castle!” .

                                   “ჩამოდის ხევსურთა ჯარი

                                    დროშა მოჰქონდა წინასა;

                                    მიჰმართეს სასაფლაოსა,

                                    მდუმარეს ქისტთა ბინასა:

                                    მოძებნონ თავისი მკვდარი,

                                    მოკრიბონ გმირის ძვალები”.

                                    “The Kist’s army hath dispersed,

                                    Behind their castles they did scatter,

                                    Chased by the Khevsurs” .

      Aaseve, mniSvnelovania TargmanSi toponimebis sakiTxi, garda imisa, rom igi warmodgenas uqmnis mkiTxvels imis Sesaxeb, Tu sad viTardeba esa Tu is siuJeti nawarmoebisa, amavdroulad, toponimebi da personaJTa sakuTari saxelebi, teqstis uTargmnel masalasTan erTad, mkiTxvelisTvis is iSviaTi margalitebia, romelic inarCunebs originaluri teqstis JReradobas da zustad imeorebs dednis bgeraTSeTanxmebas am konkretuli sityvebis SemTxvevaSi.

                  “სახლი აქ ჯარეგას მიდგა“

                                   “My house is here at Jarega “.

                                     

                                    “მთელმა ჯარეგამ მნახოსა;

                                      ვინ ერთგულია, ვინ არა,

                                      ქვეყანამ დაინახოსა” .

                                     “The whole village of Jarega – the whole world –

                                      They all must see

                                      A faithful man – that I am he”.

                                      “- ნუნუა მქვიან, ძმისაო,

                                        გადმოხვეწილი ჭიელით”.

                                     “Nunua is the name,

                                       My ancestors come from Chieli” .

                                      “ ბისოს მოვიდა ამბავი” ,

                                     “The news thundered in Biso” .

Eეrovnuli realiebis ganuyofeli nawilia aseve is wes-Cveulebani da rwmena warmodgenebi, romelic ase fesvgadgmulia saqarTvelos ama Tu im konkretul regionSi, gansakuTrebiT mTis mosaxleobaSi.

mTis am regionSi, rogorc subalpur zonaSi, miwis mosavlianobis done sagrZnoblad dabalia. Mmosaxleobas ZiriTadad mecxoveleoboT aris dakavebuli da amasTanave, Zalian maRal donezea ayvanili nadirobis tradicia, SeiZleba iTqvas, mas garkveulwilad ritualuri datvirTavac aqvs da ukavSirdeba mTeli rigi rwmena-warmogenebi. Ees kargad Cans stumar-maspinZlis im monakveTidan, sadac joyola zviadaurs mimarTavs, rom Tu moadire nadirobisas meore monadires gadaeyreba gzad, maSin sakuTari nadavli Suaze unda gauyos, rdadgan nadirobis adaTiT, Semxvedri ukve nanadirevis mowilea, anu wili udevs monadiris warmatebaSi. Aam kuTxiT, Zalian sainteresoa mTis folkloris ganumeorebeli nimuSi “Tqmuleba xis beWis Sesaxeb”, romelic vaJa-fSavelas Tavisi poemis siuJetad aqvs gamoyenebuli (“xis beWi”), am Tqmulebis mixedviT, winaswar aris gaTvlili, wlis ganmavlobaSi romelma monadirem ra cxoveli unda moinadiros da a. S. aRsaniSnavia, rom nadirobis gansakuTrebul wes-Cveulebebs vxvdebiT Sotlandiur gadmocemebSic da ara marto nadirobis, aramed brZolisa da masTan dakavSirebuli “kai ymis” institutisa da sisxlis aRebis istoriul sakiTxTan dakavSirebiTac, gamomdinare aqedan, mTargmnelisaTvis ioldeba am Temasa da idiomatikur masalaze muSaoba da inglisuri ekvivalentebis moZieba:

   

                                    “- მეც მონადირე გახლავარ,

                                     დღეს-კი ვეხეტე უბრალოდ.

                                     - წესია მონადირისა,

                                     ხომ მაინც დაჰრჩი უვალოდ?” .

                                     “- I too am a hunter,

                                     Yet in vain hath my wandering been today.

-    In return, thou art free of thy due –

                                     Thou shalt not share with me thy game,

                                     As it is the rule of the hunter’s game”  .

                                      “- შენც გაგიმარჯოს, ძმობილო,

                                       ჰხოცო ნადირი მხტომარე”  .

                                     “Greetings to thee, o brother:

                                      Many a leaping game to thee, o hunter” .

                                      “კარგი ვაჟკაცი ყოფილა” .

                                      “…He was a brave lad”  .

                                      “ დიაცს მუდამაც უხდება

                                       გლოვა ვაჟკაცის კარგისა”.

                                     “It is meet for a woman

                                      To mourn a brave lad” .

                                     “მოსისხლე მტერის გულისთვის

                                       ძუძუს ვინ მოსჭრის დედასა?!”.

                                    “No sane man will sacrifice his own mother

To please blood-enemy only because he is a guest .

  aseve, Zalian sainteresoa poemaSi msxverplSewirvis rituali, romelsac qistebi arasrulebdnen sisxlis aRebis mizniT. am tradiciis Tanaxmad, mosisxle mteri ahyavdaT romelime mokluli TanamoZmis saflavze, sadac mas awamebdnene manam, sanam ar “Seewireboda” msxverplad mokluls. qistebis Rrma rwmeniT, aseTi “Sewiruli” maTi TanamoZmis mona-morCili iqneboda imqveynad: wyavls mouzidavda saTliT da fexsacmlis Tasmebs Seukravda. Tu saflavze nawamebi mteri ar aRiarebda, rom Seewira micavelebuls, maSin is Sewirulad ar CaiTvleba da msxverplSewirvis rituali aRusrulebeli darCeboda. xevsurebs sxva meTodi hqondaT mtris dasasjelad. es marjvenis mokveTa iyo, romlis adgil-samyofelad “qavis kari” iwodeboda. qistebis mier msxverplad Sewirvis rituals vxvdebiT poema “stumar-maspinZelSi”. inglisuri TargmanSi mTargmneli qveTavsac ki ase asaTaurebs “msxverplSewirva”  -  “Sacrifice”, rac ucxoel mkiTxvel Seamzadebs mZafri siuJetisaTvis. poemis am monakveTSi vaJa iyenebs ritualuri datvirTvis frazebs:

                                 “დარლასამც შაეწირები” .

                                  “Thou art a sacrifice to Darla!”.

                                 “ძაღლ იყოს თქვენის მკვდრისადა!”.

                                   “May dog be a sacrifice to your departed!” .

                                    “ლამის რომ არ შაეწიროს,

                                     ერთი უყურეთ ძაღლსაო!”.

                   “Look, all ye, look,

                                      He doth not even blink!

                                      He threateneth to make the sacrifice void!

                                      Look at this dog! “ .

Asainteresoa, frazeologizmebis sakiTxi nawarmoebSi da maTgan gamovarCevdiT egreT wodebul ficilis formulebsa da religiuri warmoSobis frazeologizmebs, romelic uxvad gamoiyeneba stumar-maspinZlobis adaTis aRsrulebisa Tu sxva konkretuli situaciis dros:

 

                                     „- აი, სტუმარი მოგგვარე, -

                                       ღვთის წყალობაა ჩვენზედა, -

                                       როგორც დაგვხვდები, დიაცო,

                                       ეხლა ჰკიდია შენზედა.

                                       ქალმა სალამი მიართო:

                                       - სტუმარო, მოხვედ მშვიდობით!

                                       - შენდაც მშვიდობა, გაცოცხლოს

                                        თავის ქმრითა და წილობით! „.

  Jokola                       “Here now, I bring this guest –

 (To Aghaza)               God’s grace upon us;

                                    Now do your best to show

                                    Your hospitality, o woman.

Aghaza                       O guest, come thou in peace!

Zviadauri                   And peace be unto thee as well

                                    Together with thy husband and thy kin“ .

                                   „მობძანდი, როგორც ძმა ძმასთან.

                                   ნათლიმამასთან - ნათლია“ .

                                           „Comes as brother to his brother,

As a godchild to godfather”   .

                                     „ვფიცავ ღმერთს“.

                                    “I swear by God” .

                                   „ვფიცავ ღმერთს, ქმნილი იმისა,

                                    მე გთხოვ...“ .

                                    “I am God creature and by his name…” .

poema “stumar-maspinZlis” siuJeturi rgoli mainc erT yvelaze mTavar saTqmels emsaxurebaa. Aam sakiTxs Tavad poemis saTauri xdis dominanturs nawarmoebSi.  sayuradReboa, rom poemis saTauri saTaves iRebs “fSauri didebidan”, romlis mixedviTac, kacni da “RvTisSvilni” (zeciuri Zalebi) erTmaneTis “mode-moZmeni da stumar-maspinZelni” arian.

Amitomac, stumari “RvTisaa”, anu RvTis wyalobaa ojaxSi. Stumars pativiscema da dacva sWirdeba, rogorc RvTisgan gamogzavnil adamians. Swored stumar-maspinZlobis adaTis aRsrulebaa am poemis amosavali wertili. poemis mTavari gmiri, gebulobs ra, rom misi stumari, missive mosisxle mteria, upiratesobas mainc stumar-maspinZ,lobis adaTs aniWebs da ara sisxlis aRebis tradicias. swored aq saCinovdeba vaJa-fSavelas SemoqmedebiTi geniis siRrme, misi msoflxedva. mTels nawarmoebSi yvelaze mzafrad joyolas es sityvebi aRiqmeba:

                                   „ დღეს სტუმარია ეგ ჩემი,

                                     თუნდ ზღვა ემართოს სისხლისა,

                                     მითაც მე ვერ ვუღალატებ,

                                     ვფიცავ ღმერთს, ქმნილი იმისა.

                                     მე გთხოვ გაუშვა, მუსაო,

                                     ნუ სტანჯავ უდიერადა,

                                     როცა გასცდება ჩემს ოჯახს,

                                     იქ მოეპყარით ავადა“ .

                 “Today he is my guest

                                    Though sea of blood be on his hands.

                                    I swear by God,

                                    I shan’t betray him.

I am God creature and by his name

                                    I beg thee, Mussa,

                                    Please let him go – torture him not.

                                    Do what you please – just let him leave my place” .

                                   „ვის გაუყიდავ სტუმარი?

                                   ქისტეთს სად თქმულა ამბადა?

                                   რა დავაშავე ისეთი,

                                   რომ მომიხედით კარადა?

                                   თვის რჯული დაგვიწყებიათ,

                                   მიტომ იქცევით მცდარადა;

                                   ჩემს ოჯახს პასუხს რით აძლევთ?

                                   სახლში ხართ, განა შარადა!“ .

                                    “I swear by God, blood will be shed –

                                    Thou wilt regret these deeds and words.

                                    Thou wilt regret, though we are brothers,

                                    Thou wilt regret – thou marred my honor!

                                    You say I must give up my guest!

                                    No Kist will ever do a thing like this!

                                    What I have I done

                                    That you should batter down my door?

                                    Ye – not I – forgot the Law,

                                    And now ye err;

                                    My family how will ye answer?

                                    This is my house – this is no highway!” .

                                   „ვაი თქვენ, ქისტის შვილებო,

                                   მომდგარნო ჩემს კარს ჯარადა!

                                   უიარაღოს აწვალებთ,

                                   გული რასა ჰგრძნობს თავადა? „ .

                                    “Woe unto you, o ye sons of Kists,

                                    Who have come so many to my door!

                                    An unarmed man do ye all torture –

                                     Your hearts, what do they tell you? “.

                                  „ჩემის კაცობის დამქცევნო,

                                   ლანძღვასაც მემართლებითა?

                                   ალლახსა ვფიცავ, გაგმუსრავთ,

                                   მანამ ამკაფავთ ხმლებითა,

                                   გრისხავდესთ ცა-ქვეყნის მადლი,

                                   უსამართლობას შვრებითა!“

                                    “Ye marred my honor,

                                     Ye curse me and abuse me!

                                      Unless ye cut me into pieces,

  I will destroy you, I swear by Allah!

  Ye do injustice – 

  Therefore, the grace of heaven and the earth

                                      Shall curse you and abhor you” .

 rogorc vxedavT, erovnuli realiebis Targmnis sakiTxi Zalian bevr sirTules ukavSirdeba.

 rogor gadawyvetilebas Rebulobs am dros mTargmneli?

AaseT SemTxvevebSi mTargmneli sxvadasxva TargmniT saSualebebs mimarTavs, CamovTvliT zogierT maTgans, esenia: sityva-sityviTi Targmani, kalkireba, adekvaturi Canacvleba, kopireba sityvisa, gamotoveba leqsikuri erTeulis da a. S. Zneli saTqmelia, Tu ra ufro gamarTlebulia mTargmnelis mxridan, amis Tqma mxolod konkretuli teqstis gaTvaliswinebiT aris SesaZlebeli.

 saboloo jamSi, SeiZleba iTqvas, rom realiebis Targmnis sakiTxi umniSvnelovanesi da urTulesi sakiTxia mTarmnelisaTvis mas da am sakiTxze saTanado yuradRebis gamaxvileba uTuod marTebs Targmnis procesSi.

   ექვთიმე თაყაიშვილის სახ. უნივერსიტეტის

     ასოცირებული პროფესორი - ნინო ლარცულიანი.
     www.rvali.edu.ge 

     2013 წ.