ბახტრიონი - IV, V, Vi თავები

ისტორიული ჩანართი: ზეზვა გაფრინდაული კახეთის 1659 წლის აჯანყების ერთ-ერთი სულისჩამდგმელი იყო. (თუშ ზეზვას მხარში ედგნენ ხევსური ნადირა ხოშარაული, ფშაველი გოგოლაური). ლუხუმი გამოგონილი პერსონაჟია.

IV თავი

1 1.    სანამ „ბახტრიონის“ IV  თავის კითხვას შევუდგებით, აუცილებელია გავარკვიოთ ვის ემორჩილებიან ფშაველნი?

როგორც ადრეც ვახსენეთ, მთის ხალხს არ ჰყავდა ბატონი, ისინი სალოცავის ყმანი იყვნენ. საინტერესოა, თუ როგორ არკვევდნენ ამა თუ იმ სალოცავის ნებას აღმოსავლეთ მთიელნი? ამისათვის მათ ჰყავდათ რჩეული ადამინები თემში, რომელთაც ქადაგებს უწოდებდნენ. ეს ქადაგი სპეციალური წესით მომზადებული შედიოდა სალოცავში და იქედან გამოჰქონდა „ხატის“ პასუხი.  ფსავში ასეთი 12 „ხატი“ და მისი საყმო (თემი) იყო. დეტალურად ეს საკითხი იხილეთ ბმულზე: http://pshavi.ge/culture/mithology.html

  2.    ახლა კი გადავიდეთ შემდეგ საკითხზე, მოქმედება პოემაში გადადის ლაშარის გორზე, სადაც ჯარი იყრის თავს, მოდით, გავარკვიოთ, რას წარმოადგენს ლაშარის ჯვრის სალოცავი?

(ლაშარის ჯვარი — ფშავის მთავარი სალოცავი. საკულტო ცენტრი მდებარეობდა

ფშავის არაგვის ხეობის ზედა ნაწილში, სოფელ ხოშარის მომიჯნავე ე. წ. „ლაშარის გორზე“. ლაშარის ჯვარი ითვლებოდა მოლაშქრე ღვთაებად, რომელიც „გიშრის ფაფარიანი ნისლა ცხენით“ წინ მიუძღოდა საყმოს ლაშქრობებს, როგორც ფშავის თორმეტივე თემის მფარველს. 

მასვე შესთხოვდნენ: სახნავნათესისბაქარიანობას,ადამიანთა კეთილდღეობას,ავადმყოფობისა და ზიანისაგან დაცვას.

   ლაშარის ჯვრის კულტი, გარდა ფშავისა, გავრცელებული იყო თუშეთში,, ხევსურეთში, მოსაზღვრე ბარის რაიონებში, მეზობელ ჩრდილოეთ კავკასიის მთიელებში.

ლაშარის ჯვარი ითვლებოდა ერთ-ერთ ყველაზე მდიდარ ღვთაებად, რომელიც ფლობდა მრავალ შემოწირულ განძეულობას (მათ შორის საქართველოს მეფეებისგანაც), ადგილ-მამულს, ზერებს კახეთში და სხვა.

არსებობს შეხედულება (ვახუშტი), რომ ლაშარის ჯვარი აგებულია ლაშა გიორგის მიერ, ლაშა გიორგის სახელს უკავშირებს მას ხალხური გადმოცემაც, მაგრამ ღვთაების ფუნქციის, ისტორიული და ენობრივი მონაცემების მიხედვით, ლაშარის ჯვარი წარმართული, ასტრალური ბუნების ღვთაება უნდა იყოს, რომელსაც ქრისტიანულ ხანაში ლაშა გიორგის კულტი შეერწყა (ისევე როგორც თამარ-აქიმ-დედოფლის კულტის თამარ მეფისა).

ქართულ ფოლკლორში ლაშარის ჯვრისადმი (ლაშარელასადმი) მიძღვნილი მრავალი ლექსი მოიპოვება:„ლაშარელაის ლურჯისა“, „ლაშარის ჯვარი ჯავრობდა“, „დიდობდა ლაშარის ჯვარი“, „თამარ დედოფალი და ლაშარის ჯვარი“ და სხვა).

3.    ლაშარის გორზე იკრიბება ფშავ-ხევსურთა ლაშქარი, რომელი გვარები და სოფლის მცხოვრებნი იღებენ მონაწილეობას ამ თავშეყრაში (ანუ ბრძოლაში) და ვინ არიან მათი წინამღღოლები?

ვაჟას თქმით ლაშარის გორზე თავმოყრილთაგან:

v  ხევსუირებს წინ უძღვის ხოშარეული (ისტორიული პერსონაჟია ნადირა ხოშარაული)

მას უკან მოსდევს გუდანის ჯვრის საყმო (გუდანის ჯვარი ხევსურთა სალოცავია ): სუმელჯაურნი ცხრანი, ძმები ჭინჭარაულები, ჭორმეშელი და ჭიელნი, ჭორმეშელნი, ღულელნი, ხახმეტელნი.   

(გუდანის ჯვარი ითვლებოდა ხევსურეთის 3 ძირითადი საგვარეულო-სათემო გაერთიანების მთავარ ღვთაებად:  - საარაბულოს, საჭინჭარაულოს, საგოგოჭუროს და მთელი ხევსურეთის საკულტო ცენტრად. გუდანის ჯვარში ხდებოდა საერთო საქმეების განსჯა-გადაწყვეტა (გარეშე მტერზე ლაშქრობა, დაზავება, მოსისხლეთა ძნელად მოსაგვარებელი საქმის გარჩევა, ჩვეულებითი სამართლის რჯულის კოდექსების დაცვა ან შეცვლა, წლის მანძილზე მოსალოდნელ ამბავთა წინასწარ შესატყობად ქადაგის დასმა და ა. შ.). იგი ძირითადად მოლაშქრე ღვთაებად მიაჩნდათ. მიეწერებოდა თავისი საყმოს დაცვა-პატრონობის ფუნქციაც (მოუსავლიანობა, ავადმყოფობა, ხიფათი და სხვა). მისი კულტი გავრცელებული იყო მეზობელ მთიელებშიც (თუშეთი, ჩაჩნეთი, ინგუშეთი).. 

v  ფშაველებს წინ უძღვის ბერი ლუხუმი, რომელიც ხევისბერიუა. ის თავის ლურჯაზეა ამხედრებული, ასევე მას უკან მოჰყვებიან აფხუშელნი, მახინცაური, მათურელნი, ცაბაურთ-გაბიდოურნი.

V თავი

ჩვენ წინ წარმოსდგება ასეთი სურათი: ლაშარსი გორზე გუნდ-გუნდად მოუყრიათ თავი მეომრებს და ცეცხლი დაუნთიათ. ზემოდან თუ დაჰხედავ, იფიქრებ ვარსკვლ;ავებიანი ცააო: „მთაზე დაენთო ცეცხლები, როგორც ვარსკვლავნი ცაზედა“. მხედრები ქუდმოხდილნი არიან თავიანთი სალოცავის პატივსაცემად. ცეცხლის ალზე დროშები ბრწყინავს, ცივი ნიავი მხედრებს საამოდ დაჰბერავს და თავზე ნამს აყრის. მხედრები ისე მდუმარედ და პირქუსად დგანან, რომ მათ სუნთქვასაც კი გაიგონებ. მათი გული ერთ ფიქრად არის შეკონილი: „მხედართა გულისპასუხი ერთს ფიქრად შაიკონება“. სრული ერთსულოვნება სუფევს. გულისფანცქალით ელის ყველა ხატის ბრძანებას. ქადაგი სალოცავშია შესული და ხატს ეკითხება რჩევას. სალოცავიდან ჩურჩულის ხმა მოისმის. ეს ხმა მხედრებს უფრო მეტი მოკრძალებით არავსებს, მუხლს იყრიან და პირჯვარს იწერენ, მერე ერთხმად ამბობენ: „_ გვიშველე, ლაშარის ჯვარო!“

ცოტა ხანში ქადაგი გამოდის სალოცავიდან და მათკენ მოემართება. მისი სახეც ფერდაკარგულია, როგორც ჩანს, შემკრთალია ხატის პირისპირ ნახვით. ლაშქარი სულმოუთქმელად ელის ქადაგის პასუხს და ისიც არ აყოვნებს:

ქადაგი: -ლაშარის ჯვარი ძალიან გაახარა ჩვენმა საომრად თავშეყრამ. წინ მომეგება სიცილით, ტანზე ლურჯი ბექთარი (ჯაჭვის პერანგი) ეცვა, თავზე ჩაჩქანი (ფშავ-ხევსურული მუზარადი) ეხურა, ფრანგული (ხმალი, ხმლის სახეობაა) ქარქაშიდან ამოეგო და სახილველად მზესავით ნათელი იყო. მან დაგვლოცა და გამარჯვება გვიწინასწარმეტყველა. თავად წაგვიძღვება წინ და ნუ გაიკვირვებთ, როდესაც ჩვენ წინ მიმავალს იხილავთ! რომ ნახავთ ქება უძღვენით! ლურჯ ცხენზე მჯდომი იქნება და ლაშქრის წინა მავალი.

ლაშქარი: - ვენაცვალეთ მის მადლსა! ღირსიც არა ვართ მისი ნახვისა! რატომ კადრულობს ადგილიდან დაძვრას? განა საყმო ტყუილადა ვყავართ?

ქადაგი: - მას უყვარს ფშავ-ხევსურები ერთსულოვნად რომ შეიყრებიან და ერთი დიადი მიზნისთვის რომ იბრძვიან!

ამ დიალოგით მთავრდება ეს თავი.

VI თავი

ფშავ-ხევსურებმა „საღმრთო ქნეს“, ანუ საკლავი დაკლეს და შესაბამილი ლოცვა აღავლინეს. შემდეგ კი ჩამოსხდნენ და გაიმართა ნადიმი.

v  ჯერ ადიდეს ლაშარის ჯვარი, თამარის მიერ ნაჩუქარი, ადიდეს თამარ მეფე, რომელმაც თავისი ღვაწლითა და წმინდა ცხოვრებით ხმელეთი გააკვირვა.

v  შემდეგ ახსენეს ბრძოლებში აღსრულებული გმირები, რრომელთაც თავიანთი სახელი უკვდავყვეს და შემოუნახეს შთამომავლობას.

(სახელის დატოვების საკითხი საკმაოდ საინტერესო თემაა, მთაში ამას „სახელიანობას“ უწოდებენ და ძალიან მნიშვნელოვან საკითხად ითვლება. „ვინა ხართ სახელიანი?“ - ეს კითხვა ბრძოლის შემდეგ იჩენს ხოლმე თავს. ამ სიტყვის ანტონიმური, ანუ საპირისპირო მდგომარეობაა „ღალატიანობა“. ანუ ერთმანეთს უპირისპირდება ეს ორი ტიპი „სახელიანი“ და „ღალატიანი“. ამ თემას ისევ დავუბრუნდებით ბრძოლის შემდეგი სცენის განხილვისას).